استخوان بافت زنده‌اي است كه از دو لايه داخلي و خارجي تشكيل شده است. لايه داخلي ضخيم بوده و از شبكه‌هاي محكمي تشكيل شده كه توده استخواني را ايجاد مي‌كند. در بدن انسان استخوان‌ها به طور مرتب ساخته شده و از بين مي‌روند. البته سرعت اين روند در تمام عمر فرد يكسان نيست؛ به طوري كه توده استخواني در سنين 20 تا 30 سالگي به حداكثر ميزان خود مي‌رسد و سپس به تدريج كاهش مي‌يابد.
حداكثر توده استخواني در افراد مختلف متفاوت است و به عوامل ارثي، تغذيه، فعاليت بدني و شيوه زندگي در طول دوره رشد بستگي دارد.
اگر ميزان تخريب استخوان بيش از ساخته شدن آن باشد، فضاهاي بين شبكه‌هاي داخلي استخوان بزرگ مي‌شوند و اصطلاحا پوكي استخوان اتفاق مي‌افتد. در اين وضعيت، استخوان ضعيف شده و با كوچك‌ترين ضربه دچار شكستگي مي‌شود. اين پديده در سنين سالمندي شايع بوده اما با اقدامات ساده‌اي مي‌توان آن را به تاخير انداخت يا شدت آن را كاهش داد.
علامت پوكي استخوان چيست؟
اهميت پوكي استخوان در اين است كه اغلب تا زمان شكستگي استخواني علامتي ندارد. ستون فقرات، استخوان ران، لگن، مچ دست و انتهاي ساعد به ترتيب شايع‌ترين محل‌هايي هستند كه در اثر پوكي استخوان دچار شكستگي مي‌شوند. بسياري از شكستگي‌هاي ستون فقرات فقط با درد شديد پشت همراه هستند و علامت ديگري ندارند. انحراف ستون مهره‌ها در اثر جوش خوردن خودبخودي آنها مي‌تواند از علايم اين بيماري باشد.
چه عواملي ايجاد كننده پوكي استخوان هستند؟
- سن: با بالا رفتن سن، تراكم استخوان در هر دو جنس به تدريج كاهش مي‌يابد؛ به طوري كه از حدود 40 سالگي نيم تا يك درصد در سال كاهش مي‌يابد.
- جنس: پوكي استخوان در زنان به دليل كم بودن توده استخوان و پديده يائسگي شايع‌تر است. زنان در هر سني 4 تا 5 برابر مردان دچار شكستگي استخوان مي‌شوند.
- يائسگي و كاهش هورمون‌هاي جنسي: هورمون‌هاي جنسي نقش مهمي در استحكام استخوان‌ها دارند. بنابراين هر عاملي از جمله يائسگي كه باعث كم شدن اين هورمون‌ها شود پوكي استخوان را تسريع مي‌كند.
- سابقه فاميلي: در صورت سابقه شكستگي در بستگان نزديك (پدر، مادر، خواهر و برادر)، احتمال ابتلا به شكستگي تا دو برابر افزايش مي‌يابد.
- نژاد و عوامل ارثي: نژاد آسيايي و افرادي كه پوست و موي روشن دارند بيشتر در معرض پوكي استخوان هستند.
- جثه بدني: استخوان بندي ظريف و جثه كوچك‌تر موجب افزايش احتمال پوكي استخوان مي‌شود.
- بيماري‌هاي همراه: برخي بيماري‌ها مانند بيماري‌هاي مزمن كبد و كليه، ديابت نوع 1، افزايش هورمون تيروئيد و پاراتيروئيد، اختلالات هورمون‌هاي جنسي، اسهال مزمن و اختلالات سوء جذب، بي‌اشتهايي عصبي، پيوند اعضا و برخي سرطان‌ها باعث افزايش احتمال ابتلا به پوكي استخوان مي‌شوند.
- مصرف داروها: مصرف طولاني مدت داروهاي حاوي كورتون، داروهاي ضد صرع و داروهايي كه براي درمان بيماري‌هاي تيروئيد مصرف مي‌شوند؛ موجب بروز پوكي استخوان مي‌شود. اين دسته داروها حتما بايد با تجويز پزشك و در صورت نياز با مكمل‌هاي دارويي مانند كلسيم و ويتامين «د» مصرف شوند.
- ورزش و فعاليت بدني: ورزش سبب افزايش رشد استخواني به ويژه در كودكي و دوران بلوغ مي‌شود. ورزش مناسب و متناسب با سن بطور مستمر موجب افزايش تراكم استخواني مي‌شود.
- رژيم غذايي: كلسيم باعث قوي شدن استخوان‌ها مي‌شود. ويتامين «د» نيز مثل كليدي است كه باعث ورود كلسيم به استخوان‌ها و استحكام آنها مي‌شود. مصرف اين دو ماده در رژيم غذايي به پيشگيري از پوكي استخوان كمك مي‌كند.
- مصرف دخانيات و الكل: مصرف دخانيات شامل سيگار، قليان، پيپ و چپق موجب اختلال در جذب كلسيم و ساخت استخوان، يائسگي زودرس، كاهش وزن و تخريب هورمون‌هاي جنسي مي‌شود كه به تسريع پوكي استخوان مي‌انجامد. مصرف الكل نيز با كم كردن فعاليت سلول‌هاي سازنده استخوان موجب پوكي استخوان مي‌شود.
پوكي استخوان چگونه منجر به شكستگي مي‌شود؟
حدود 5 درصد زمين خوردگي‌ها منجر به شكستگي مي‌شوند. مسلما استخوان‌هايي كه استحكام كافي براي حفظ تعادل بدن را نداشته باشند، براحتي متعاقب نيروهاي جزيي مثل زمين خوردن و يا سقوط از پله دچار شكستگي مي‌شوند. به همين دليل شايع‌ترين علت شكستگي‌هاي ناشي از پوكي استخوان، سقوط و زمين خوردن است. عواملي مانند موانع محيطي، نور كم، اختلال بينايي، فراموشي، استفاده از داروهاي خواب‌آور در افزايش احتمال سقوط و شكستگي نقش دارند.
پوكي استخوان علامتي ندارد ولي با مشاهده اين علايم به پزشك مراجعه كنيد:
- كاهش قد به ميزان حدود 3 سانتي متر نسبت به دوران جواني.
- قوز در ستون فقرات كه به تازگي ايجاد شده باشد.
- شكستگي در اثر ضربه خفيف يا زمين خوردن جزيي
اگر به پوكي استخوان مشكوك شديم، چه كنيم؟
بخاطر داشته باشيد كه پوكي استخوان براحتي قابل تشخيص و درمان است. تشخيص پوكي استخوان توسط پزشك و با اندازه‌گيري تراكم استخوان انجام مي‌شود. اندازه‌گيري تراكم استخوان يك روش بدون درد است كه با استفاده از دستگاه مخصوصي انجام شده و حدود 15 دقيقه طول مي‌كشد.
در صورت تشخيص پوكي استخوان با بكارگيري توصيه‌هاي دارويي و غيردارويي مي‌توان از پيشرفت آن و شكستگي استخوان كه مهم‌ترين عارضه آن است، پيشگيري كرد. رعايت رژيم غذايي، ترك مصرف دخانيات و فعاليت بدني مناسب از پيشرفت پوكي استخوان جلوگيري مي‌كند. داروهاي موثر در افزايش توده استخوان بايد با تجويز پزشك مصرف شوند. در صورت نياز به اين داروها آنها را مطابق دستور دارويي و بطور مستمر استفاده كنيد.
در صورت بروز پوكي استخوان؛ براي پيشگيري از شكستگي چه بايد كرد؟
- با پيش بيني دستگيره و نرده در محل پله، آشپزخانه و حمام؛ كنترل مستمر موانع عبور و مرور و استفاده از صندلي يا چهارپايه در حمام و آشپزخانه از زمين خوردن جلوگيري كنيد.
- اگر از داروهاي آرام بخش استفاده مي‌كنيد حتما محل رفت و آمد خود را در شب كنترل كنيد تا مانعي سر راه شما نباشد.
چگونگي پيشگيري از پوكي استخوان
- قرار گرفتن در معرض نور مستقيم آفتاب به دريافت ويتامين «د» كمك مي‌كند.
- از منابع كلسيم و ويتامين «د» به اندازه كافي در رژيم غذايي خود استفاده كنيد.
- از مصرف دخانيات به هر شكل (سيگار و قليان) خودداري كنيد.
- ورزش مستمر و مناسب را در برنامه زندگي خود بگنجانيد.
- غلات، لبنيات، حبوبات، سبزي، ماهي و ميوه را در رژيم غذايي خود بگنجانيد. مصرف روزانه 3 ليوان شير يا ماست كم چرب (يا دو قطعه پنير بجاي هر ليوان شير) مي‌تواند كلسيم مورد نياز روزانه بدن را تامين كرده به سلامت استخوان‌ها كمك مي‌كند.
- از مصرف نوشابه يا قهوه خودداري كرده و دوغ كم نمك را جايگزين آن كنيد. روزانه 8-6 ليوان آب بنوشيد.
- ماهي‌ها، جگر و تخم مرغ منابع غذايي حاوي ويتامين «د» هستند. از آنها در برنامه هفتگي غذايي خود استفاده كنيد.
اگر قادر به انجام انواع ورزش‌ها نيستيد حداقل سه بار در هفته به مدت 30-20 دقيقه پياده روي كنيد. پياده روي بهترين جايگزين براي انواع ورزش‌ها جهت جلوگيري از پوكي استخوان است.
فیزیوتراپی در منزل،کلینیک فیزیوتراپی شیراز، فیزیوتراپی در شیراز، فیزیوتراپی نخاع